دانشنامه فاطمی
دانشنامهی فاطمی (س)، دائره المعارفی است«ساختار موضوعی» شش جلدی و مشتمل بر یکصدوهفده مدخل کلان در دو بخش عمده:
۱. تبیین زندگانی، سیره و تعالیم حضرت فاطمه زهرا(س) ( به مثابهی الگوی عینی زن مسلمان)
۲. تحلیل علمی نظری مباحث مربوط به حرمت و حقوق زن، هویت و منزلت نهاد خانواده، با استناد به منابع اندیشهی دینی و توجه به آرای جدید و نظرها و نیازهای معاصر.
اهداف:
۱.تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و منزلت الهی حضرت فاطمه زهرا(س)، به منظور رفع ابهامات و پاسخگویی به شبهات کلامی تاریخی و نیز افشاء و تحلیل تحریفات و انحرافات.
۲.توصیف و تحلیل بینش، منش و کنش (تعالیم، اخلاق و سیرهی) آن بزرگوار، به مثابه نمونهی انسان کامل، به منظور ارائهی الگوی عینی زن مسلمان.
۳.تبیین ماهیت و مرتبت، حرمت و حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده، و حقوق و تکالیف ارکان آن از منظر اسلام، به شیوهای اجتهادی و نظریهپردازانه و روزآمد، به منظور گرهگشایی و روشنگری، رفع شبهات و تحریفزدایی در این زمینهها
۴.نقد نظرها و نظریههای معارض با اندیشهی دینی و نگرشهای متحجرانه و متجددانه دریارهی زن و نهاد خانواده در جوامع اسلامی.
محصول تلاش جمعی همکاران دانشنامه، اثری است که سعی شده است این ویژگیها را داشته باشد:
۱.مرجعیت علمی: در مجموعه حاضر، سعی شدهاست حاصل پژوهش، حاوی مهمترین و تحلیلیترین اطلاعات باشد و کموبیش خواننده را از مراجعه به منابع دیگرـ جز برای آگاهی از جزئیات و تفصیل بیشتر ـ بینیاز سازد و نیز مرجعی برای اهل تحقیق باشد.
۲. ارائه الگوی زن مسلمان: هدف اساسی تولید این دانشنامه، آشنایی با حضرت فاطمه(س) برای الگوگیری از رفتار و منش ایشان است؛ ازاینرو، افزون بر گزارش جامع از زندگی و منزلت ایشان، سیره ایشان در امور اخلاقی، عبادی، معنوی، همسرداری، خانهداری، تربیت فرزند و امور فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی، بررسی و هر کدام در مقالهای مستقل تألیف شده است.
۳. دفاع عالمانه از حقایق تاریخی: در این دانشنامه، با زبان و روش علمی و استناد به منابع معتبر شیعه و اهلسنّت، به دفاع از حقایق و رخدادهای تاریخی، همانگونه که بوده، پرداخته شده و از اظهارنظرهای غیرمستند و دخالت دادن احساسات، پرهیز گردیده است.
فهرست مداخل
- جلد اول: حیات، منزلت و شخصیت فاطمی(س):
- زندگینامه فاطمه(س)
- حضرت محمد(ص)
- حضرت خدیجه(س)
- ولادت فاطمه(س)
- برادران و خواهران فاطمه
- فاطمه، همراه پیامبر
- ازدواج فاطمه
- فرزندان فاطمه
- حسن بن علی
- حسین بن علی
- زینب بنت علی
- امکلثوم
- محسن بن علی
- زنان همراه فاطمه
- فدک
- وصایای فاطمه
- شهادت فاطمه
- خاکسپاری فاطمه.[۴]
- جلد دوم: حیات، منزلت و شخصیت فاطمی(س):
-
- بخش اول: مقام و فضایل فاطمه
- اسماء و اوصاف فاطمه
- سیدة نساء العالمین
- مُحَدَّثه بودن فاطمه
- عصمت فاطمه
- علم فاطمه
- تسبیح فاطمه
- شفاعت و فاطمه
- فاطمه(س) در آخرت
- مناقب و کرامات فاطمه(س).[۵]
-
- بخش دوم: سیره فاطمی
- سیرهشناسی
- سیره اخلاقی فاطمه
- سیره عبادی و معنوی فاطمه(س)
- سیره همسرداری فاطمه(س)
- سیره تربیت فرزند فاطمه(س)
- سیره خانهداری فاطمه(س)
- سیره فرهنگی و اجتماعی فاطمه(س)
- سیره سیاسی فاطمه(س)
-
- بخش سوم: فاطمه(س) در دیدگاهها
- فاطمه(س) از نگاه قرآن
- فاطمه(س) از نگاه پیامبر(ص)
- فاطمه(س) از نگاه امامعلی(ع)
- فاطمه(س) از نگاه امامان
- فاطمه(س) از نگاه همسران پیامبر(ص)
- فاطمه(س) از نگاه صحابه و تابعان
- فاطمه(س) در فقه اسلامی
- فاطمه(س) در گزارشهای تاریخی اهلسنت
- فاطمه(س) در شعر فارسی
- فاطمه(س) در شعر عربی
- کتابشناسی فاطمه(س).[۶]
- جلد سوم: حکمت و معارف فاطمی(س):
-
- بخش اول: منابع معارف
- احادیث فاطمه
- خطبههای فاطمه
- مصحف فاطمه
- دعاهای فاطمه
- اشعار فاطمه
-
- بخش دوم: معارف نظری
- خداشناسی
- عدل الهی
- ایمان
- انسانشناسی
- نبوت پیامبر
- قرآنشناسی
- امامت
- شیعه
- مهدویت
- مرگ و برزخ
- معاد
- دنیا و آخرت
-
- بخش سوم: معارف عملی
- اخلاق و فضایل
- تربیت
- سیاست و عدالت
- فلسفه احکام.[۷]
- جلد چهارم: زن و خانواده (مباحث حقوقی):
- جایگاه ارزشی زن
- تفاوتهای طبیعی زن و مرد
- نسبت میان زن و مرد
- فلسفه تفاوت در حقوق زن و مرد
- جنسیت و زبان قرآن
- کلیات نظام حقوق زن در اسلام
- حقوق زنان، واقعیتها و چالشها
- روششناسی حقوق زن
- بلوغ و رشد دختران
- پوشش زن
- عبادت زن
- روابط زن و مرد
- مالکیت زن
- ارث زن.[۸]
- جلد پنجم: زن و خانواده (مباحث حقوقی):
-
- بخش اول: مسائل زن
-
- بخش دوم: خانواده
- ولایت بر ازدواج
- شروط ضمن عقد نکاح
- ازدواج موقت
- تعدد زوجات
- سرپرستی خانواده
- معاشرت به معروف
- مهریه
- نفقه زن
- طلاق
- عده
- حضانت.[۹]
- جلد ششم: زن و خانواده (مباحث اجتماعی):
-
- بخش اول: مسائل زن
- اسلام و تحول در شخصیت زن
- زن اسوه
- فمینیسم
- جنسیت و اخلاق
- تربیت جنسی
- اخلاق جنسی
- تربیت دینی دختران
- روابط اجتماعی زن و مرد
- پوشش زن
- اشتغال زن
- آسیبشناسی مطالعات زنان
-
- بخش دوم: مسائل خانواده
- خانواده
- ازدواج
- تعدد زوجات
- ازدواج موقت
- همسری
- مادری
- مدیریت خانواده
- طلاق.[۱۰]
دانشنامه فاطمی(س) دایرةالمعارفی موضوعی درباره حضرت زهرا(س) و فضایل ایشان به زبان فارسی که سال ۱۳۹۳ش در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر علیاکبر رشاد منتشر شد. این دانشنامه ششجلدی، دارای ۱۱۷ مقاله است که دو جلد آن شامل سیره حضرت فاطمه(س) و یک جلد آن درباره معارف فاطمی است. سه جلد دیگر هم موضوعات حقوق زن و خانواده را در بر دارد. دانشنامه فاطمی در سال ۱۳۹۴ش، اثر برگزیده هفدهمین همایش کتاب سال حوزه شد.
شروع فعالیت
دانشنامه فاطمی، فعالیت خود را از سال ۱۳۸۱ش آغاز نمود. در همایش تجلیل از پدیدآورندگان دانشنامه امام علی(ع)، آیتالله جوادی آملی به پدیدآورندگان دانشنامه امام علی(ع) پیشنهاد داد که درباره سیره و اندیشههای حضرت فاطمه(س)، دانشنامهای را پدید آورند. دستاندرکاران دانشنامه امام علی(ع) پس از دیدار با آیتالله خامنهای و موافقت رهبر جمهوری اسلامی ایران با این پیشنهاد، کار خود را آغاز کردند.[۱]
محتوای کلی
تألیف دانشنامه فاطمی بر اساس تبیین جامع و علمی و دارای ساختار موضوعی و دانشنامهای در شش جلد در سه محور زندگی، منزلت و سیره حضرت فاطمه(س)، معارف فاطمی و زن و خانواده صورت گرفته است.[۲] در این دانشنامه، از مجموع ۱۱۷ مدخل، ۶۸ مقاله درباره زندگانی، فضایل و تعالیم حضرت زهرا(س) بهعنوان الگوی زن مسلمان و ۴۹ مقاله درباره حقوق زن و منزلت خانواده است.[۳]
سروش